Verslag van de vergadering van 7 juli 2014 (2013/2014 nr. 37)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 23.54 uur
De heer Koffeman i (PvdD):
Voorzitter. Is het een debat om des keizers baard of is er mogelijk ruimte om de Wmo op inhoud te toetsen, op rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid? Het tweede is de taak van dit huis. Het eerste lijkt het praktische gevolg van het feit dat het huidige kabinet niet anders kan dan regeren via het op een akkoordje gooien met een deel van de oppositie. Dan heb ik het niet eens over de oppositie in dit huis, maar de oppositiefracties in de Tweede Kamer handelen alsof zij gemandateerd zijn ook namens hun collega's in dit huis te onderhandelen. Dat vertroebelt niet alleen de taken van de Eerste Kamer, maar ook het zicht op het bestaansrecht ervan. Het verzwakt het vertrouwen in de politiek nog verder dan eerder het geval was.
In een onderzoek van de Volkskrant uit 2010 gaf 85% van de Nederlanders aan weinig tot geen vertrouwen te hebben in politici. Volksvertegenwoordigers scoren daarmee het laagst van alle beroepsgroepen. Zij delen die plaats met de verkopers van tweedehands auto's. Op de vraag of de Tweede Kamer begaan is met hun welzijn, antwoordt meer dan de helft van de Nederlanders dat dit niet het geval is. Iets minder dan de helft van de respondenten vindt de Tweede Kamer in het geheel niet te vertrouwen. Het rapportcijfer dat die Kamer krijgt, is niet meer dan een 5,2. Die Kamer heeft het debat van vandaag feitelijk overbodig gemaakt door het jongste gedoogakkoord met D66, de ChristenUnie en de SGP, hoewel we de inhoudelijke afweging van die laatste doorslaggevende stem niet zullen kennen tot morgen de stemming plaatsvindt, omdat de SGP bij deze belangrijke stelselwijziging niet deelneemt aan het debat.
Een belangrijk kenmerk van het akkoord volgens de minister van Financiën is: "We snijden dieper op de zorg en de sociale zekerheid." Wie had ooit voor mogelijk gehouden dat de Partij van de Arbeid, die lijnrecht tegen alle verkiezingsbeloften in een tweede kabinet-Rutte faciliteert, het vervolgens met steun van D66, de ChristenUnie en de SGP mogelijk maakt dat er dieper wordt gesneden in de zorg en sociale zekerheid? SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij zei daarover: "Bijzondere tijden vragen om bijzondere oplossingen. Ik kan me niet herinneren dat een kabinet moest gedogen dat oppositiepartijen zo'n grote vinger in de begrotingspap hadden." De begrotingspap, dat is alles waar het kortetermijndenken zich op richt. Eerst loopt men als een kat om de hete brei heen, dan is er sprake van pappen en nathouden en vervolgens vist men de krenten uit de pap om de kiezers voor te houden dat het allemaal "minder veel slechter" geworden is dankzij het akkoord, dan mogelijk het geval had kunnen zijn zonder akkoord. Het is exact dat wat politici in rankings van kiezers op hetzelfde niveau plaatst als tweedehands autoverkopers.
Zo is er de gemeenplaats dat je vuile handen zou moeten durven maken om het land regeerbaar te houden, en dat dat beter zou zijn dan schone lege handen van wat genoemd wordt de "niet-constructieve oppositie", alsof de zogenaamde constructieve oppositie niet eveneens met lege handen achterblijft, na een beleid dat op geen enkele wijze de zorg en de sociale zekerheid verbetert. Zij heeft vuile lege handen.
Natuurlijk moet er iets gebeuren om de stijgende kosten van maatschappelijke ondersteuning het hoofd te bieden. Natuurlijk liggen de vette jaren van ongelimiteerde welvaart achter ons en zullen we maatregelen moeten bedenken om de magere jaren draaglijk te maken, waarbij de zwaksten in onze samenleving beschermd worden tegen het recht van de sterksten. Maar de praktijk leert dat het tegendeel vaak het geval is. Werknemers van verzorgingshuizen, verpleeghuizen en in de thuiszorg staat een enorme ontslaggolf te wachten. Volgens ActiZ, de werkgeversorganisatie in de zorg, zijn vanwege de bezuinigingen van 2,5 miljard euro de afgelopen maanden al 11.000 ontslagen aangekondigd, maar de grote bulk moet nog komen. Directeur Koster van ActiZ verwacht dat er tot en met 2015 in totaal zo'n 55.000 mensen hun baan verliezen. Abvakabo verwacht dat het aantal ontslagen zelfs kan oplopen tot 100.000. Let wel: mensen die hulpverlener waren, worden nu zelf afhankelijk gemaakt van hulp. Welke bezuiniging gaat dat eigenlijk opleveren, anders dan dat mensen die nu hard werken om andere mensen zorg te verlenen, straks zelf achter de geraniums zitten weg te kwijnen?
Wie kan verklaren waarom in een land, waarin de zorgbehoefte toeneemt, bijna een miljoen mensen gedwongen aan de kant komen te staan, wanneer de verborgen werkloosheid onder zzp'ers wordt meegerekend? Wie kan verklaren hoe het kan dat maatschappelijke voorzieningen op tal van terreinen zijn uitverkocht aan de durfkapitalisten? In 2020 zullen volgens Berenschot 800 verzorgingshuizen gesloten zijn en leegstaan, terwijl de zorgbehoefte toeneemt. Het is niet zoals bij de postbodes, die hun baan verloren omdat wij geen brieven meer schrijven. De zorgbehoefte neemt toe. De werkgelegenheid in de zorg neemt af. Er wordt gesold met de belangen van mensen, zowel van de zorgbieders als de zorgvragers. Dit jaar zijn al 15.000 ouderen plotseling te gezond verklaard voor het tehuis waarin zij wonen: zoek het maar uit. Ouderen worden van het ene op het andere moment overgeplaatst naar andere verzorgingshuizen. Vriendschapsbanden tussen bewoners van tehuizen worden op geen enkele manier gerespecteerd of meegewogen. Het is paniekvoetbal op alle niveaus in de maatschappelijke ondersteuning. De constructieve oppositie is akkoord, dus wie zegt er wat van?
De zorgtaken worden over de schutting van de gemeente gegooid, waarmee de rijksoverheid zichzelf op korte termijn van een hoofdpijndossier verlost. Maar gemeenten krijgen niet de beschikking over het voor de zorgtaken benodigde budget. Veel gemeenten geven nu al meer uit aan de Wet maatschappelijke ondersteuning dan ze van het Rijk binnenkrijgen. In 2010 gold dat al voor 70% van de gemeenten. Dat berekende het Sociaal en Cultureel Planbureau. Volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten neemt dat percentage toe. Gehandicapten, ouderen en andere hulpbehoevenden wachten gelaten af hoe de ene na de andere maatregel hun leven letterlijk verschraalt.
Onderdeel van de decentralisatieafspraken is dat de gemeenten die taken voor minder geld moeten uitvoeren. De decentralisatie is vooral een bezuinigingsoperatie. Het budget voor huishoudelijke hulp wordt met tientallen procenten gekort. Gemeenten die geen ervaring hebben met het organiseren van zorgtaken, reageren in eerste aanleg verheugd op het geld dat over de schutting dwarrelt, hoewel zij eigenlijk al wel weten dat de bijbehorende taken er niet voor verricht zullen kunnen worden. Maar wie dan leeft, die dan zorgt.
De landelijke politiek is haar verantwoordelijkheid tegen die tijd kwijt. De verantwoordelijken zullen de politiek in meerderheid al hebben verlaten en lokale bestuurders zijn nauwelijks af te rekenen op de onmogelijke taak waarmee zij worden opgezadeld. Het ligt voor de hand dat gemeenten de Wmo gaan versoberen. Uit het SCP-onderzoek blijkt dat die versobering al in gang is gezet. Vier op de tien gemeenten werden in 2010 al veel strenger bij het toekennen van hulp. Gemeenten vragen sinds een paar jaar eigen bijdragen van hulpbehoevenden. ANBO onderzocht eind 2011 hoe ver gemeenten gaan met die eigen bijdragen. Een grote meerderheid van de Nederlandse gemeenten hanteert nog altijd inkomensgrenzen voor de Wmo-voorzieningen, ondanks een verbod daarop, zo bleek. 45 van de 63 onderzochte gemeenten hanteerden grenzen tussen de 120 en 150% van het sociaal minimum, om mensen uit te sluiten van bijvoorbeeld vervoersvoorzieningen. Dat zal een nog veel groter probleem worden nu de gemeenten ook AWBZ-taken moeten gaan uitvoeren. Gemeenten hebben volgens direct betrokkenen, zoals de ANBO, onvoldoende budget, ervaring en deskundigheid om complexe dienst- en zorgverlening netjes en goed te kunnen organiseren. Goed en netjes omvat ook waarborgen voor de privacy van burgers. Die is op dit moment in dit voorstel allerminst gewaarborgd.
Sinds de invoering van de Wmo zijn er tal van nieuwe aanbieders gekomen die door gemeenten gecontracteerd worden voor bodemprijzen. Een daarvan is TSN Thuiszorg uit Almelo, een dochter van schoonmaakorganisatie Asito: opgeruimd staat netjes. Is dat het motto van onze nieuwe maatschappelijke bijstand? Wat hebben wij geleerd van het debacle bij Catalpa, het bedrijf dat de opvang van kinderen ging professionaliseren en stroomlijnen? Voor dit jaar worden er 100 faillissementen van instellingen voor kinderopvang verwacht. Is dat ook het voorland van andere taken op het gebied van maatschappelijke ondersteuning? Ooit organiseerden wij dit soort taken samen: de wijkzuster kwam van het Groene Kruis. Wij zorgden collectief voor de zorg die ons allemaal raakte. De rationalisering die gemaakt is, zorgt voor een enorme maatschappelijke verkilling, die door burgers tot op het bot gevoeld wordt.
Marcel van Dam, ooit Partij van de Arbeid, noemde de Wmo in 2008 al "wonderlijke machinaties met ondersteuning". Hij lijkt gelijk te krijgen. De Wmo is een hete aardappel die in hoog tempo wordt doorgegeven door politiek verantwoordelijken om hun verantwoordelijkheid te ontlopen. Burgers worden er niet blij van, de zorg wordt er niet beter van, de politiek wordt er niet geloofwaardiger van. De ruim 100 amendementen en 20 moties tijdens de behandeling van de Wmo in de Tweede Kamer maken duidelijk dat de wet al voor inwerkingtreding ernstig voor verbetering vatbaar is. Een verbetering werd deels opgenomen in het sluiten van een politiek akkoord tussen coalitie en oppositie. Het werd op een akkoordje gegooid op een manier die met de inhoud van de wet minder van doen had dan met het politiek beoogde resultaat: een uitruil van belangen die de laatste jaren zo populair lijkt te zijn onder politici die het compromis zien als het hoogst haalbare ideaal.
Goedkeuring door de Tweede Kamer was op inhoudelijke gronden allesbehalve vanzelfsprekend, niet alleen vanwege het onderwerp: de zorg voor ouderen en gehandicapten, maar vooral vanwege de ingebakken bezuiniging van 3 miljard euro die gemeenten krijgen opgelegd. Er is een overgangsrecht waarin mensen die dit jaar op grond van de huidige AWBZ recht hebben op een bepaalde zorg, dat recht in 2015 zullen behouden, maar niemand kan aangeven welke dekkingsgrondslag gemeenten hebben om dat waar te maken. Kan de staatssecretaris daarover meer helderheid verschaffen? Gemeenten worden wettelijk verplicht om in 2015 minimaal dezelfde zorg te verlenen, maar het geld dat daarvoor nodig is, krijgen zij niet. Dat moeten ze zelf maar zien te regelen, althans grotendeels. Het zorgakkoord voorziet daar slechts in beperkte mate in. Er blijft een enorme taakstellende bezuiniging over voor begeleiding en huishoudelijke hulp. De tegemoetkoming die nu beloofd wordt, lijkt niet meer dan een pleister op een enorme gapende wond, een doekje voor een slagaderlijke bloeding.
De Wmo is een onvoldragen wet. Was het een straaljager, dan zou hij aan de grond gehouden worden, zoals op dit moment het geval is met de JSF, een project dat in ondoordachtheid kan wedijveren met de Wmo. Maar de Wmo is geen straaljager. Het wedijveren moet vooral gezocht worden in de ijver om deze wet met stoom en kokend water door beide Kamers van de Staten-Generaal te loodsen. Voor het zomerreces moet de knoop worden doorgehakt. Er is weinig te bediscussiëren. Er is immers al een akkoord. Het debat dat wij vandaag met elkaar voeren, is niet veel meer dan een rituele dans. Het is de schijn van zorgvuldigheid die burgers het gevoel moet geven dat er een inhoudelijk debat gevoerd wordt over rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid.
De heer Thissen i (GroenLinks):
Collega Koffeman heeft het over de Wmo als een onvoldragen wet. Hij heeft ook heel veel kritiek op het financieel kader. Die kritiek delen wij. Ik hoor hem echter weinig zeggen over wat er nodig is om van de Wmo een voldragen wet te maken. Met andere woorden, deelt hij de inhoud van de beweging, waar ik mij namens GroenLinks heel erg achter heb gesteld … Ik weet niet of ik het goed zeg, maar ik kijk even naar de stenograaf, die het na middernacht nog in fatsoenlijk Nederlands moet vatten. Ik hoor van de heer Koffeman niet wat in zijn ogen de Wmo tot een voldragen wet maakt.
De heer Koffeman (PvdD):
Daar kan ik heel helder over zijn. De Wmo is een stelselherziening van zodanige omvang, dat je daarbij niet het risico kunt nemen om die over de schutting van een andere overheid te gooien, een overheid die daar niet voor geëquipeerd is. Als je als overheid dus wilt dat er een stelselherziening plaatsvindt, garandeer dan als verantwoordelijke overheid van dit moment ook dat die stelselherziening in een deugdelijke termijn en op een deugdelijke wijze kan worden doorgevoerd, voordat je hem overdraagt aan een andere partij, aan de gemeenten. En dat gebeurt niet. Dat betekent dat je én meer tijd voor die wet moet nemen, én dat je ervoor moet zorgen dat geborgd is dat, wie hem ook uitvoert, daarvoor geëquipeerd is. Dat is op dit moment niet het geval.
De heer Thissen (GroenLinks):
Tot slot. Dan gaat het dus over de termijnen en over de voorwaarden, met name de financiële voorwaarden. Zegt u daarmee dat u wel achter de inhoud en de beweging van dit wetsvoorstel staat?
De heer Koffeman (PvdD):
Daar zijn niet veel twijfels over. Er zijn niet veel mensen die het idee hebben dat er niets moet gebeuren in de maatschappelijke ondersteuning, maar de wijze waarop het gebeurt, daar kunnen we het over eens zijn: die deugt niet.
Voorzitter. Het debat dat wij vandaag met elkaar voeren, lijkt niet meer dan een rituele dans, omdat de uitkomst op voorhand vaststaat, als tenminste niemand ziek wordt en iedereen de partijdiscipline volgt. De kranten hebben vooruitlopend op de stemming al aangegeven hoe de uitslag zal luiden.
Wie de schijn wil wekken dat wij vandaag deze wet controleren op rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid, heeft de schijn meer dan tegen. De uitslag van dit debat is bepaald tijdens coalitieoverleg. Wij vinden dat geen correcte gang van zaken. De Partij voor de Dieren zal daarom geen steun verlenen aan de wet zoals die voorligt.
We hebben als uitgangspunt dat we het belang van de zwaksten willen beschermen tegen het recht van de sterksten. Daarin is niet, of in elk geval slechts zeer ontoereikend, voorzien. Wie deze wet voor zijn verantwoording wil nemen, heeft heel wat uit te leggen. Zeker een partij die beweert voor sterk en sociaal te staan en die te maken heeft met een kiezerspubliek dat de partij in snel tempo de rug toekeert vanwege de gebroken beloften, juist ook op het gebied van de maatschappelijke ondersteuning, zou er goed aan doen, diep na te denken of het pluche het waard is om hulpbehoevende mensen dit aan te doen. We hebben morgen een hoofdelijke stemming over dit onderwerp. Elk lid in dit huis kan het verschil maken. Er is op papier sprake van de kleinst mogelijke meerderheid om deze wet mogelijk te maken.
Henriëtte Roland Holst zegt er in voorkomende gevallen dit van:
De staat verdrukt, de wet is logen,
de rijkaard leeft zelfzuchtig voort;
tot het merg wordt de arme uitgezogen
en zijn recht is een ijdel woord.
We zijn het moe naar andrer wil te leven;
broeders hoort hoe gelijkheid spreekt:
geen recht, waar plicht is opgeheven,
geen plicht zij leert, waar recht ontbreekt.
De heerschers door duivelse listen
bedwelmen ons met bloedigen damp.
Broeders, strijdt niet meer voor andrer twisten,
breekt de rijen! Hier is uw kamp!
Gij die ons tot helden wilt maken,
o, barbaren, denkt wat gij doet;
wij hebben waap'nen hen te raken,
die dorstig schijnen naar ons bloed.
Mensen die dit lied weleens zingen op partijcongressen, zouden daar nog eens goed over na moeten denken voorafgaand aan de hoofdelijke stemming van morgen. Elk lid in dit huis, van de Partij van de Arbeid, de ChristenUnie, de SGP of de VVD, kan morgen geschiedenis schrijven door de rijen te breken in een hoofdelijke stemming. Veel mensen zouden jullie daar meer dan dankbaar voor zijn!
De voorzitter:
Dank u wel, mijnheer Koffeman. Wenst een van de leden in eerste termijn nog het woord? Dat is niet het geval.
De beraadslaging wordt geschorst.
De voorzitter:
Ik schors de vergadering voor een rustpauze tot 10.15 uur.