Verslag van de vergadering van 1 juli 2025 (2024/2025 nr. 36)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 11.21 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
De heer Van der Goot i (OPNL):
Dank u wel, voorzitter. Ik ben onder de indruk van de manier waarop het kabinet en de ambtenaren alle vragen hebben beantwoord. Het is natuurlijk een wat curieuze situatie, maar dat is ook al door eerdere sprekers in dit verband gezegd. Veel onderwerpen zijn de revue gepasseerd. Dat geeft mij de gelegenheid om me te beperken tot een tweetal onderwerpen: de gemeentefinanciën in relatie tot de Voorjaarsnota, en de regioparagraaf. Er zijn al de nodige rode lopers voor mij uitgelegd om over dat laatste wat te zeggen, dus daar zal ik de meeste tijd voor gebruiken.
Over de gemeentefinanciën kan ik heel lang zijn, maar ik wil vandaag kort zijn. De Raad van State heeft namelijk daarover al een aantal kritische kanttekeningen geplaatst in zijn voorjaarsrapportage. Het viel me op dat de reflectie daarop in de kabinetsreactie wat kort of niet helemaal aanwezig was. Mijn suggestie zou zijn aan de minister om in de richting van Prinsjesdag daar nader op te reflecteren richting de Eerste Kamer. Dat geeft meteen de gelegenheid om het advies van de Raad van State dat vandaag uitkomt over medebewind en dergelijke, op zijn merites te beoordelen. Dat kan in één pakket gebeuren.
Voorzitter. Dan het tweede thema, met de rode loper, zal ik maar zeggen. Veel dank aan iedereen die dit heeft gezegd. Ook veel dank aan de ambtenaren van het ministerie van Financiën dat ze ervoor gezorgd hebben dat er in elk geval een tekst ligt. Het is een tekst die ambitieuzer oogt dan de tekst van vorig jaar.
Twee jaar geleden maakte het adviesrapport Elke regio telt! van drie adviesraden, de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur, de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en de Raad voor het Openbaar Bestuur, diepe indruk in politiek en bestuurlijk Nederland. Noem het gerust een steen in de vijver. De daaropvolgende kabinetsreactie opende met de woorden: "Het gaat pas goed in Nederland als het overal goed gaat. Dat is helaas niet het geval." Dat is niet mijn oordeel, maar dat was het citaat van het kabinet. Zulke woorden klinken wellicht als een cliché, maar de analyse van het kabinet ging veel dieper. Ik noem weer een citaat. "Veel van de problemen die de raden signaleren, zijn mede veroorzaakt door een overheid die zich heeft teruggetrokken en zo letterlijk op afstand kwam te staan, door schaalvergroting, grotere mobiliteit en investeringen van het Rijk die vooral landden in economisch sterkere regio's. Op verschillende plekken sluiten de winkels, verdwijnt de huisarts en wordt het enige bankfiliaal opgeheven, waardoor de leefbaarheid verschraalt en de gemeenschapszin onder druk staat. Dit is niet van de ene op de andere dag gegaan, maar stapje voor stapje. Het is jarenlang een politieke keuze van meerdere kabinetten met verschillende samenstellingen geweest om bedrijfsmatig denken en handelen binnen de publieke dienstverlening te bevorderen. Dit werd onder meer theoretisch onderbouwd met de denkbeelden uit het New Public Management."
"Het kabinet", zo schreef de toenmalige minister van BZK in haar brief van 12 juli 2023, "streeft naar meer legitimiteit, responsiviteit en rechtvaardigheid in het toekomstige beleid om de kracht van alle regio's te benutten." Dat klonk en klinkt als een hoopvol signaal. Het kabinet verklaart dat het aan zet is om ook de kracht van de regio's buiten de Randstad te benutten en te faciliteren, zodanig dat de verschraling van voorzieningen niet verder wordt versterkt door kabinetsbeleid. Dat vraagt om een actief beleid en een actieve inzet van het kabinet.
In lijn met die gedachte vroeg de Eerste Kamer bij de Algemene Financiële Beschouwingen in het najaar van 2023 in een motie om een regioparagraaf bij de voorjaarsnota, om structureel een regioparagraaf bij de voorjaarsnota op te nemen die niet alleen beschrijvend is, maar ook beleidsmatig en financieel vertaalt wat de impact van de maatregelen is op de regio's in het licht van de kabinetsreactie op Elke regio telt! In het voorjaar van 2024 ontving de Kamer een eerste proeve van een regioparagraaf. De Eerste Kamer stelde vervolgens vast dat met die eerste proeve de motie uit 2023 slechts ten dele was uitgevoerd. Afgelopen week ontving de Kamer een nieuwe proeve, die mijn fracties en ook andere fracties met belangstelling hebben gelezen. Is er in vergelijking met 2023 sprake van een aanzienlijke verbetering of is er wellicht toch nog een tandje meer of zelfs iets anders nodig om uitvoering te geven aan de toegezegde kabinetsinzet? Dat laatste ligt eerder voor de hand gelet op de in 2023 aangekondigde noodzaak van een duidelijke aanpassing van de kabinetsinzet ten behoeve van de regio's buiten de Randstad. Dat gaat niet vanzelf en dat gaat ook niet met een aantal losse maatregelen.
Laat me beginnen met een positieve reactie richting de minister. De nieuwe versie van de regioparagraaf oogt op het eerste gezicht ambitieuzer dan die van vorig jaar. Maar het is de vraag in hoeverre deze regioparagraaf aan het verzoek van de Kamer beantwoordt. Wordt duidelijk met welke structurele oplossingen het Rijk komt om de brede welvaart in de regio te stimuleren? Wordt duidelijk in hoeverre de aanbevelingen binnen het kabinetsbeleid tot uitvoering worden gebracht? Ik en collega's van andere fracties lezen het er nauwelijks in terug. Waar de regioparagraaf nu vooral laat zien wat het kabinet doet in verschillende regio's, vraagt Elke regio telt! om een andere manier van denken, om een structurelere manier van kijken naar de verdeling van begrotingsmiddelen en Rijksaandacht, niet in de vorm van losse voorbeelden, maar als integraal onderdeel van de manier waarop beleid wordt voorbereid en beoordeeld. Het gaat om het inzicht in hoe financiële keuzes en beleidsmaatregelen regionaal uitpakken, zowel positief als negatief.
In feite gaat het om een correctie op de beleidscultuur van New Public Management en de gevolgen daarvan, zoals het kabinet dat in zijn reactie van juli 2023 benoemde. Zo'n aanpassing — dat zei het kabinet in 2023 terecht — vraagt tijd en bewuste inzet van het kabinet. Een jaarlijkse regioparagraaf, mits vormgegeven langs die insteek, kan dat proces inzichtelijk en transparant maken. Dat vereist een bredere analyse. Denk aan aspecten als de ligging van regio's aan de grens, het beperkte agglomeratievoordeel, de bereikbaarheid van basisvoorzieningen of de afwezigheid van stuwende bedrijvigheid en kennisinstellingen. Zulke structurele kenmerken kun je niet vangen in een opsomming van losse maatregelen, hoe goedbedoeld die ook zijn. Daarom wordt Elke regio telt! ook aangeduid als een beoordelingskader. Juist de voorjaarsnota zou hiervoor een geschikt instrument kunnen zijn, omdat die vooruitkijkt en keuzes maakt over de inzet van middelen.
Door structureel een regioparagraaf op te nemen die niet alleen beschrijvend is, maar ook beleidsmatig en financieel vertaalt wat de impact van die maatregelen is op de verschillende regio's, kunnen we daadwerkelijk uitvoering geven aan het adviesrapport en de aangenomen motie. Daarbij zou je, bij wijze van voorbeeld, kunnen denken aan het volgende. Vermeld in het vervolg meteen bij het schrijven van begrotingsstukken iets over de verschillende gevolgen voor verschillende delen van het land. Twee. Vermeld bij een bezuiniging op bijvoorbeeld de sector hoger onderwijs dat de ingreep andere gevolgen zal hebben in Leeuwarden dan in Breda of Maastricht. Drie. Vermeld hoe onverhoopt negatieve effecten voor de regio — daarbij kun je denken aan voorzieningen en werkgelegenheid — worden verholpen. Vier. Daarmee geeft zowel de vakminister als de minister van Financiën er blijk van de essentie van "Elke regio telt!" te integreren in kabinetsbeleid.
Voorzitter. Ik hoor daarom graag van de minister of hij bereid is om deze lijn verder te ontwikkelen, zodat de regioparagraaf in de toekomst wel aansluit bij de bedoeling van "Elke regio telt!", namelijk een eerlijkere en bewustere verdeling van middelen en inzet van het Rijk over het hele land.
Mijn fractie kijkt uit naar de beantwoording van de vragen.
Dank u wel.
De voorzitter:
Ik dank u wel, meneer Van der Goot. Dan geef ik graag het woord aan de heer Kroon van de fractie van BBB.