Verslag van de vergadering van 1 juli 2025 (2024/2025 nr. 36)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 14.17 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
De heer Kemperman i (Fractie-Kemperman):
Dank u wel, voorzitter. "De verkiezingen moeten gaan over de vraag waar Nederland zijn geld mee verdient." Dat is een citaat van scheidend DNB-president Klaas Knot recent in NRC. Ik kom hier straks in mijn bijdrage op terug.
Financiële cijfers, zoals in begrotingen en in dit geval de Voorjaarsnota laten zien wat beleidsmakers belangrijk vinden. Welk beleid staan zij voor en welke problemen moeten er aangepakt worden? Mijn bijdrage heeft drie thema's: de belangrijkste trends en ontwikkelingen die we uit de cijfers kunnen halen, de transparantie van de cijfers — hoe zit het met de verantwoording? — en de toekomst voor ondernemers in Nederland. De hoeveelheid data die we in dit debat dienen te verwerken, past natuurlijk nooit in mijn hoofd. Het is zo veel. Gelukkig heb ik gebruik kunnen maken van een uitstekende analysetool van Koen Verhagen — Koen, dank, je kijkt — rijksuitgaven.nl, die deze data voor mij inzichtelijk heeft gemaakt. Ik haal er een aantal zaken uit.
Een overheid die smijt met geld om haar beleid te forceren. We zagen dit recent al met de toezegging van de vele miljarden extra voor Defensie en eerder zagen we dit met de miljarden die werden besteed aan de covidcrisis. Maar ook natuur en klimaat mogen wat kosten. Rijk en provincies besteedden de afgelopen jaren miljarden aan het redden van de natuur. Hoe deze middelen besteed zijn en wat het resultaat was, blijft grotendeels onduidelijk. De verantwoording is ondermaats. De vraag aan de minister: wat hebben deze miljarden tot op heden opgeleverd? In grote lijnen natuurlijk en niet heel specifiek. Zijn er nulmetingen? Is er een betrouwbare monitoring en wat zijn dan de resultaten? De begroting van LVVN laat duidelijk zien waar de rijksoverheid op stuurt: extensivering melkveesector, emissieloze landbouwvoertuigen, biobased teelt, vrijwillige beëindigingsregelingen, agrarisch natuurbeheer, natuurherstel, Natura 2000, natuurmonitoring, doelsturing natuurbeleid en ga zo maar door.
Andere opmerkelijke zaken. De uitgaven aan geautomatiseerde systemen en de diverse beleidsprogramma's en de zorgkosten blijven almaar stijgen. Onder de post subsidies zien we de laatste vijf, zes jaar een stijging van maar liefst ruim 100%, een verdubbeling. Het COA ontvangt fors via de rijksbijdragenregeling voor zbo's. De kosten voor toelating, toegang en opvang van vreemdelingen zijn gestegen van 1,2 miljard in 2019 naar bijna 8 miljard in 2024. Ook de Raad van State geeft meer uit, omdat onze samenleving complexer wordt. Dat is 6,5 miljoen gestegen naar 96 miljoen, met als belangrijkste reden de uitbreiding van de capaciteit binnen de Afdeling bestuursrechtspraak.
De kosten voor inhuur en communicatie stegen van 7,5 naar 50 miljoen euro in de afgelopen zes à zeven jaar. Dat is een stijging van maar liefst 560%. De kosten voor advisering — dus niet de automatisering zelf, maar alleen het adviseren over ICT en automatisering — zijn gestegen naar bijna 700 miljoen euro in 2024. Ik vat het samen: Defensie krijgt fors meer. Hoe wordt de doelmatigheid van deze miljardenuitgaven uiteindelijk gemonitord, zeker gezien de eerdere kritiek van de Algemene Rekenkamer? Onderwijs krijgt fors minder. De langdurige zorg stijgt exponentieel met 3,2 miljard euro door meerjarige afspraken met zorgkantoren; dat is de verklaring. De suppletoire begroting leverde in de Tweede Kamer maar liefst 300 vragen op. Hoe bewaakt men dat deze zorguitgaven efficiënt en effectief blijven, of misschien wel efficiënt en effectief worden? De belastingontvangsten stegen met 4 miljard euro. Dat is een meevaller. Maar waarom wordt deze dan niet benut voor lastenverlichting voor burgers en voor bedrijven, die deze meevaller grotendeels veroorzaken? Waarom blijven de apparaatskosten bij de Belastingdienst stijgen, ondanks de enorme investeringen in digitalisering? De Rijksdienst is afhankelijk van communicatieadviseurs en automatiseringsconsultants. De stijging van de inhuurkosten is buitenproportioneel. Wat gaat de minister doen om dit tij te keren? Graag een reactie van het kabinet op deze constateringen.
Voorzitter. Naast begroten is verantwoorden minstens zo belangrijk. Dat lukt op dit moment nog niet goed. Ik citeer de website en het rapport van de Rekenkamer over de Staat van de Rijksverantwoording in 2024, getiteld Doen wat je belooft: "Ministers melden weinig resultaten van beleid. Wat maatregelen van ministers bijdragen aan het halen van kabinetsdoelen kan het kabinet moeilijk volgen. De rijksoverheid kampt verder met ernstige problemen in de bedrijfsvoering bij drie ministeries: Justitie en Veiligheid, Defensie — hier hebben we net miljarden extra aan toegezegd — en Buitenlandse Zaken. Bij twee ministers heeft de Algemene Rekenkamer volgens de wettelijke procedure bezwaar aangetekend. Andere ministeries slagen er soms wel in om hardnekkige problemen op te lossen." Dat zijn enkele conclusies uit het jaarlijkse verantwoordingsonderzoek dat de Algemene Rekenkamer in mei aan de Tweede Kamer aanbood. De Rekenkamer schrijft dat ministers weinig resultaten aan het parlement melden. Voor Kamerleden is het een zoekplaatje of die resultaten een gevolg zijn van rijksbeleid of iets anders.
Rechtmatigheid en doelmatigheid van de besteding van overheidsgeld lijken geen harde verantwoordingscriteria meer in de overheidsfinanciën. Voorheen werden alle financiële instrumenten jaarlijks in afzonderlijke datasets op data.overheid.nl gepubliceerd. Die sets zijn nu niet meer beschikbaar, zelfs niet in het archief. In plaats daarvan publiceert het ministerie nu een integrale set, waarbij meer dan de helft van de data geanonimiseerd is. Daarmee kun je dus niets meer bij het controleren en verantwoorden van deze uitgaven. Deze integrale set bevat bovendien veel minder data dan de afzonderlijke jaarsets die in het verleden beschikbaar waren. Waarom is dat zo? Ook is het interessant om te zien wie er geld van de overheid ontvangt. Er zijn enorme fluctuaties: in het ene jaar worden 718 ontvangers genoemd en in het volgende jaar 75.000. Vaak zijn deze gegevens bovendien geanonimiseerd. Follow the money! Waar gaat dat geld dan naartoe? Dat is belangrijk, zowel voor de parlementaire controle als vanuit het perspectief van beleidsinzicht. Welke keuzes worden hier gemaakt? Een organisatie als Milieudefensie mocht in de afgelopen jaren tientallen miljoenen bijschrijven uit rijksmiddelen, terwijl zij zich niet altijd positief uitlaat over overheidsbeleid. Toch worden zij ruim gesubsidieerd. Stichting Nidos, die zich inzet voor de opvang van minderjarige vluchtelingen, ontving in de laatste drie jaar bijna 700 miljoen euro van het Rijk. De stichting Ipas, een internationale organisatie uit de VS, ontving tientallen miljoenen aan subsidies om wereldwijd honderdduizenden abortussen te laten uitvoeren. Dat roept vragen op. Over de 267 miljoen euro die de Europese Vredesfaciliteit van ons land ontvangt, is geen enkele transparantie. Graag een verantwoording of antwoord van het kabinet, met name op dit laatste punt. Kan de minister reageren op het rapport van de Algemene Rekenkamer? Wat denkt de minister dat dit doet met het vertrouwen in de overheid? En wat gaat de minister concreet doen om de verantwoording van publieke uitgaven te verbeteren?
Voorzitter. Veel ondernemers en investeerders zijn somber over het beleid van dit kabinet en wijken uit naar het buitenland. Dit is beleid dat in de afgelopen twaalf jaar in opeenvolgende kabinetten door de VVD werd gedomineerd. Dat was toch ooit een partij waar ondernemers zich welkom voelden. Het Nederlandse bedrijfsleven wordt opgekocht door internationale durf-investeerders of verhuist naar andere landen. Slechts met het vooruitzicht van een paar grote defensieorders kunnen we wat industrie behouden. Grote en kleine ondernemingen zuchten onder de deugpolitiek van de overheid, toenemende en complexe wetgeving en een onbetrouwbaar en onvoorspelbaar beleid. Ze worden gedwongen om mee te doen aan de tucht van milieumaatregelen. Ik heb een paar voorbeelden. Shell ging naar het Verenigd Koninkrijk, Boskalis wilde weg en zelfs onze eigen Hema werd ooit een keer verkocht. De mkb-ondernemer kan met zijn dieselbusje straks de stad niet meer in.
In Duitsland zien we hoe een van de sterkste economieën ter wereld kapot is gegaan aan vergelijkbaar Europees afgestemd beleid. Het lukt ons straks ook om onze economie op die manier kapot te krijgen. Recent was ik op een event voor ondernemers, waar 1.800 ondernemers een masterclass bezochten. Dat is mooi, zult u denken, want zij betaalden serieus geld voor een toegangskaartje. Het was alleen cynisch, want het thema was "hoe vertrek ik uit Nederland?".
Het vorige kabinet sloopte de middelhuurmarkt en dit kabinet heeft het niet kunnen herstellen. Eigenaren verkochten hun woning. En wat denkt u? Zullen zij nog opnieuw gaan investeren in Nederland? Kapitaal dat elders geïnvesteerd wordt, komt dat nog terug, denkt u?
Ook in de provincies dijt het ambtenarenapparaat uit, blijft wensnatuur massaal gefinancierd worden en blijven milieu en inclusie domineren. Het is deugpolitiek die wat mag kosten. Ik heb heel veel op en aanmerkingen bij de politiek van de huidige Amerikaanse regering, maar een departement voor overheidsefficiency zou hier welkom zijn.
De cijfers uit de Voorjaarsnota maakten mij duidelijk dat dit kabinet niet kiest voor het belang van Nederland, zijn burgers en zijn ondernemers, maar voor de NAVO, migranten, de natuur, het klimaat. Het heeft het stuur uit handen gegeven aan Europa en aan internationale instituten.
Voorzitter. Ik zie uit naar de antwoorden van de regering.
De voorzitter:
Ik dank u wel voor uw bijdrage. Dan is nu aan de orde het antwoord van de regering in eerste termijn, want de bewindspersonen hebben aangegeven dat zij direct kunnen antwoorden.